Osmanlı Devleti periyodunda de korunan insanlık tarihinin en değerli yapıtlarından Milyon Taşı ve etrafındaki arkeolojik hafriyatlar İBB Miras tarafından 2019 yılında başlamıştı. O devirde Yerebatan Parkı ve etrafının düzenleme çalışmaları sırasında arkeolojik kalıntılar çıkmasıyla genişletilen projede birinci olarak Su Terazisi’ne Valens Kemeri tarafından gelen bir su kanalı ortaya çıkarılmıştı.
Milyon Taşı’nın çabucak gerisindeki arkeolojik hafriyatlarda ise Bizans devrine ilişkin duvar kalıntıları çıktı. Hatta Osmanlı’nın yapıları inşa ederken Bizans duvarlarını gördükleri ve binanın daha sağlam bir biçimde yapılması için bu yapıları binaların temellerinde kullandıkları anlaşıldı. Ayrıyeten Su Terazisi’nin kuzeydoğusunda yapılan çalışmalarda ise geç devir Osmanlı’ya ilişkin sarnıç yapısı ile Su Terazisi’ne bitişik vaziyette bir hamam olduğu kestirim ediliyor.
İBB Kültür Varlıkları Projeler Müdürü Merve Gedik, 3 yıldır devam eden arkeolojik kazılara ait bilgi vererek, ortaya çıkarılan kalıntıları anlattı. Birçok yapı kalıntısı bulunduğunu ve katılık için çalışmaların devam ettiğini söyleyen Gedik, alanın ehemmiyetine vurgu yaptı.
4 ayaklı kubbeli bir yapıdan oluşan Milyon Taşı’nın Doğu Roma İmparatorluğu’nun başşehri İstanbul olduktan sonra yapıldığını aktaran İBB Kültür Varlıkları Projeler Müdürü Merve Gedik, “Burası devrin sıfır noktası kabul ediliyordu. Osmanlı’dan sonra da kullanılmaya devam eden Mese Yolu’nun başlangıç noktası da burasıdır. Saat ayarlamaları da bu noktaya nazaran yapılıyor, 1880’lerde Greenwich’e verilene kadar tüm hesaplamalar da o denli. 1200’lerdeki Latin istilası sonrasında İstanbul’da çok sayıda yapı ziyan görüyor, Milyon Taşı’nın da orada ziyan gördüğünü düşünüyoruz. 1490’larda yaşanan ‘küçük kıyamet’ diye isimlendirdiğimiz İstanbul sarsıntısında de önemli hasar alıyor” diye konuştu.
Çalışmanın yapıldığı alanın çok katmanlı olduğunu söyleyen Gedik, “Sultanahmet’in bütün öykü kesitini bu arkeolojik hafriyat alanından öğrenebiliyoruz, zira burada hem Osmanlı hem de Bizans katmanı var. Milyon Taşı’nın kendisi de tarihi bir katman. Burada aslında 1967’lerde bir hafriyat çalışması yapılmış ve Milyon Taşı’nın bir kısmı oraya çıkartılmış, fakat çok kapsamlı bir hafriyat olmamış sadece belirli bir kısmı açığa çıkarılmış. Biz İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü kontrolünde 2019’dan bu yana çalışmalarımızı sürdürüyoruz, kazdıkça yeni yapı kalıntıları bulmaya devam ediyoruz. Milyon Taşı’nın etrafındaki katmanda Bizans’a ilişkin kalıntılar bulduk ve etrafını açmaya da devam ediyoruz” sözlerini kullandı.
Osmanlı periyoduna ilişkin bir mahalleye ait kalıntılar bulduklarını belirten Gedik, “Buranın bütün arkeolojik kazılarını Sultanahmet Meydanı’nın da genelinde bir proje olarak kıymetlendiriyoruz. Dünyanın dört bir yanından gelen beşerler da buna tanıklık edebilsin diye arkeolojik hafriyat çalışmalarını halka açık olarak yapıyoruz. Sultanahmet Meydanı ile de projelerimiz var, alanın tümünü kapsamayan birtakım noktalarda konsey onayının akabinde katmanlar hakkında bilgi verebilecek hafriyat çalışmaları yapmak istiyoruz. Bütün bu hafriyat çalışmaları son bulduğunda Sultanahmet’te yeni bir yürüyüş rotası düzenlenecek. Katmanlar yeterlice ortaya çıktıkça neyin ne olduğunu tam olarak anlayabiliyoruz. Çıkarılan bir katmandan Osmanlı devrinde burada bir mahalle olduğunu anlıyoruz. Sultanahmet bölgesinde önemli bir toprak dolgu mevcut ve bu dolguları yıktıkça her şey daha çok belirginleşiyor” dedi.
Şehre su getirmek için Milyon Taşı’na bağlı yollar yapıldığını söyleyen Gedik, “Su kemeri ve terazisiyle kentin kuzeyinden su getiriliyor. Bu yollara ait de kalıntılar bulduk. Ayrıyeten meskenlerin bahçelerindeki kuyuları da ortaya çıkardık. Kalıntılara bakarsak mahallenin 15’inci yüzyıldan kaldığını söyleyebiliriz. Kazdıkça yapının harcın niteliğinden, duvar örgüsünden Osmanlı’ya mı yoksa Bizans’ a mı ilişkin olduğunu anlıyoruz. Milyon Taşı’nın yakınında bulunan tuğla duvarları Bizans’a ilişkin. Öbür kaynaklarla da kıyaslayabilelim diye birebir vakitte yapıların çizimlerini ve yazıların analitik çalışmalarını da yapıyoruz. Burayı insanların da şahitlik edebildiği formda yapıyoruz. O nedenle yavaş yavaş ilerlemeyi tercih ediyoruz. Çalışmaların 1 sene içinde biteceğini planlıyoruz tabi ki oluşan yeni bulgular bunu değiştirebilir” diye konuştu.
